درآمدزایی 23 میلیون دلاری دانشجویان دکترای ایرانی برای تاجیکستان

رنجنامه یی به نام تحصیل در خارج از کشور
درآمدزایی 23 میلیون دلاری دانشجویان دکترای ایرانی برای تاجیکستان

نویسنده: لیدا ایاز
  
    چمدان های هزار و 500 دانشجوی ایرانی دوره دکترا در تاجیکستان سالانه حامل 23 میلیون دلار ارز است که در راه کسب علم از کشور خارج می کنند. این دلار ها درحالی برای دانشگاه های تاجیکستان ارزآوری دارند که دانشجویان دوره دکترا می توانند بر اساس روش تحقیق و پژوهش برای جمع آوری منابع علمی خود به کشورشان برگردند اما قانونی در ایران مانع این کار است. آیین نامه تحصیل دوره های تکمیلی وزارت علوم و تحقیقات تاکید دارد دانشجویان خارج از کشور، باید برای تحصیل 27 ماه در کشور مورد نظر اقامت داشته باشند.
    ماندن اجباری در کشور محل تحصیل مشکلات بعدی را موجب می شود چنان که رحیم فروتن می گوید: «یکی از مشکلات اقامت در این کشور مشکل تامین هزینه هاست که بسیار گران است، در صورتی که کار ما کاملاتحقیقاتی است و نیاز به اقامت طولانی نداریم. مسوولان ایران متاسفانه با ما مانند دانشجویان دوره لیسانس و فوق لیسانس رفتار می کنند که کار اصلی آنها گذراندن واحد های درسی است پس ما هم باید اینجا بمانیم در حالی که در کل سه سال تحصیل، جز سه درس نباید پاس کنیم (1- زبان2- فلسفه 3 - درس تخصصی).»
    یک منبع از وزارت علوم می گوید تحصیل دانشجویان ایرانی در خارج از کشور برای فرار از سربازی است: آنها توانایی قبول شدن در کنکور ایران را ندارند و همین موضوع بهانه یی برای ورود به دانشگاه های غیر معتبر کشورهای خارجی شده است. آمارهای تازه نشان می دهد حدود هفت هزار نفر دانشجوی دکترا در سایت وزارت علوم برای دریافت ارز دانشجویی ثبت نام کرده اند . اما به طور کلی آمار دقیقی از اینکه ایرانیان به کجا برای تحصیل می روند و چرا کشور دیگری را ترجیح می دهند، نیست. به گفته مسوولان وزارت علوم مراجعه نکردن دانشجویان ایرانی به پایگاه های آمارگیری و رایزنان علمی کشور، سبب شده آمار صحیحی از تعداد دانشجویان ایرانی مشغول به تحصیل در کشورهای دیگر وجود نداشته باشد.
    ملاباشی، معاون دانشجویی وزیر علوم، معتقد است: «برخی خانواده ها کنکور و سختی های آن را می بینند، بنابراین قبل از اینکه فرزندان شان به سن سربازی برسند، آنها را از کشور خارج می کنند تا بالاخره با تحصیل بخشی از دوران دبیرستان در کشوری دیگر، در خارج کشور هم دانشجو شوند.»
    اما دلیل دیگر رفتن ایرانیان دانشجو از کشور از نگاه یک عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس چنین است: «برخی دانشجویان به واسطه طعمه قرار گرفتن در سرویس های امنیتی، مشغول به تحصیل در دانشگاه های خارج از کشور می شوند.»
    علیرضا سلیمی معتقد است برخی دانشجویان دوره دکترا به دلیل عدم پذیرش در دانشگاه های داخلی، به صورت پروازی و با حضور تنها چند جلسه در کلاس ها مشغول به تحصیل در دانشگاه های غیرمعتبر کشورهایی چون تاجیکستان می شوند.
    
    کاش می توانستیم ایران باشیم
    «ای کاش می توانستیم در کشور خودمان ادامه تحصیل بدهیم، حتی با هزینه شخصی خودمان.»
    رحیم فروتن یک دانشجوی دوره دکترا در کشور تاجیکستان است. او و دوستانش علاوه بر مشکلاتی که در داخل کشور داشته اند، به تازگی به مسائل جدیدی در بیرون از کشور و حین تحصیل برخورد کرده اند: «در حقیقت داستان من و دوستانم درباره تحصیل در خارج از کشور شبیه یک رنج نامه طولانی است. مشکلات تحصیلی ما به دو دسته کلی تقسیم می شود: مشکلاتی که در داخل کشور داریم و مشکلاتی که خارج از ایران برای ادامه تحصیل با آن مواجه می شویم. مشکلات داخلی بیشتر درباره مسائل تهیه ارز دانشجویی است که خود، داستان مفصلی دارد، به علاوه بررسی مدارک مان در داخل کشور در وزارت علوم و تایید مقاله هایی که ما در مقطع دکترا در مجله های خارجی چاپ کرده ایم. مشکلات خارج از ایران مربوط می شود به ثبت نام و تایید مدارک توسط وزارت علوم کشوری که در آن درس می خوانیم، انتخاب موضوع رساله دکترا که باید طبق قوانین کشور مورد نظر باشد، نبود منابع تحقیقاتی در اینجا و البته خارج نشدن از این کشور برای به دست آوردن منابع. چون در صورت خروج از کشور در حال تحصیل این مدت جزیی از زمان حضور ما برای تحصیل محاسبه نمی شود.
    او ادامه می دهد: «من دانشجوی دکترای حضوری اکتشاف نفت و گاز در دانشگاه ملی تاجیکستان هستم، حدود 20 ماه است که در اینجا درس می خوانم. زمانی که برای ادامه تحصیل وارد این کشور شدم، دلالی که پول گرفته بود تا کارهای ثبت نامم را انجام بدهد در واقع کاری نکرده بود و مجبور شدم دوباره کارهای لازم برای ثبت نام را انجام بدهم. در حالی که اگر سفارت ایران در تاجیکستان یا وزارت علوم راهنمایی های لازم را به من و دانشجو های تازه وارد ارائه می کرد، این مشکلات پیش نمی آمد.»
    فروتن با اشاره به اینکه در این کشور انجمن اسلامی دانشجویی وجود دارد، می گوید: «حداقل کار این انجمن در اینجا می تواند این باشد که دانشجو های تازه وارد را راهنمایی کند. مشکل بعدی موضوع رساله بود که باید انتخاب می کردم. نخستین مشکل این است که موضوع باید حتما ارتباطی به این کشور داشته باشد و موضوع انتخابی من هم مقایسه بین ایران و تاجیکستان بود، البته قوانین در ایران هم این طور بود که وزارت علوم ایران موضوعی را که درباره ایران باشد و در خارج از کشور بررسی شود، به تنهایی قبول نمی کند و به هر حال با مقایسه کار از این سد هم رد شدم. من دانشجوی رشته مهندسی نفت و گاز هستم و حتما نیاز به آزمایشگاه دارم که در اینجا از نظر تجهیزات چندان مشکلی نیست اما باز به این قانون برخورد کردم که چون این کشور تحت نظر روسیه است، هیچ آنالیزی را در زمینه نفت و گاز ایران به دلیل تحریم قبول نمی کند و به این ترتیب مجبور شدم ایران را از موضوع رساله خودم کنار بگذارم.
    این دانشجو با بیان اینکه تحصیل در دوره دکترا به دو صورت در جهان انجام می شود: یکی با گذراندن واحد درسی (که در ایران بیشتر به این شکل عمل می شود) و راه دیگر با تحقیق درباره منابع تحقیق، افزود: «دیدم که منابع ما در ایران قوی تر و پربارتر است و بنابراین باید برای به دست آوردن این منابع به ایران سفر کنم در صورتی که به دلیل وجود این قانون در ایران که با خروج از کشور مدت اقامت تحصیل در پرونده تحصیلی منظور نمی شود، بسیاری از کارها نیمه کاره باقی می ماند. در تمام دنیا این حق برای شما محفوظ است که بتوانید به منابع و آنالیزها دسترسی داشته باشید تا بتوانید رساله دکترا را کامل کنید اما با قانون ؟ماه حضور در محل تحصیل امکان چنین امری برای ما وجود ندارد.»
    ماندن اجباری در کشور محل تحصیل مشکلات بعدی را موجب می شود، چنان که رحیم فروتن می گوید: «یکی از مشکلات اقامت در این کشور مشکل تامین هزینه هاست که بسیار گران است، در صورتی که کار ما کاملاتحقیقاتی است و نیاز به اقامت طولانی نداریم. مسوولان ایران متاسفانه با ما مانند دانشجویان دوره لیسانس و فوق لیسانس رفتار می کنند که کار اصلی آنها گذراندن واحد های درسی است پس ما هم باید اینجا بمانیم در حالی که در کل سه سال تحصیل، جز سه درس نباید پاس کنیم ( - زبان - فلسفه ؟- درس تخصصی).»
    او ادامه می دهد: «مسوولان وزارت علوم یا نمی دانند یا خودشان را به ناآگاهی می زنند که دانشجوی دوره دکترا با روش تحقیق نیاز به اقامت طولانی مدت در کشور محل تحصیل ندارد. مشکل سخت تر برای دوستان متاهل است که اگر بخواهند خانواده شان را با خود همراه کنند، مشکلات فراوانی را باید از سر بگذرانند، یا اگر همراه شان نباشند که باید سختی های دوچندانی را تحمل کنند، در صورتی که مشکلات اقتصادی ای که در کشور وجود دارد و خروج ارز، به مشکلات دانشجویان اضافه می شود.»
    به گفته او و معاون آموزشی وزارت علوم در تاجیکستان حدود 1500 دانشجوی دکترا در حال تحصیل هستند. با یک محاسبه ساده و با در نظر گرفتن هزینه های زندگی برای هر دانشجو با مسکن ؟دلار در ماه که در سال به حدود 12 هزار دلار می رسد،با اضافه شدن 3 هزار دلار هزینه تحصیل که باید هر سال به دانشگاه پرداخت شود این رقم به 15 هزار دلار می رسد. بدون احتساب هزینه بلیت هواپیما و ویزا می توان متوجه شد که چه میزان درآمدزایی برای این کشور صورت می گیرد. او می گوید: «ضرب این عدد در یک هزار و 500 نفری که فقط در تاجیکستان درس می خوانند عدد 22 میلیون و 550 هزار دلار را نشان می دهد و نیز نشان دهنده دلارهای بدون هدفی است که برای کشور تاجیکستان صرف می شود. در حالی که به راحتی می توان این پول را در زمینه تحقیق در کشور خودمان هزینه کرد تا هم زیرساخت های جدیدی به وجود بیاید و هم در زمینه خروج ارز صرفه جویی شود.»
    به گفته او قانون دیگری که در کشورهای مشترک المنافع اجرا می شود و وزارت علوم ایران هم بدون کار کارشناسی آن را به اجرا گذاشته این است که دانشجویان در این کشورها باید قبل از ثبت نام مدرک زبان انگلیسی خود را ارائه بدهند، در حالی که در کشورهای مشترک المنافع زبان علمی زبان روسی است، نه زبان انگلیسی و شما یک کتاب علمی خوب به زبان انگلیسی نمی توانید اینجا پیدا کنید.
    به گفته این دانشجو «بعد از همه این مشکلات زمانی که به کشور برمی گردیم و می خواهیم مدارک خود را به وزارت علوم برده و تایید آن را دریافت کنیم به ما می گویند چرا اقامت تان کم است، چرا مقاله یی که چاپ کرده اید در فلان مجله خارجی بوده و ما این مجله را به فلان دلیل نامعلوم قبول نداریم.»
    این رنج نامه تمام شدنی نیست و دوستان من در کشور های دیگر شرایط سخت تری را تجربه می کنند. ای کاش می توانستیم در کشور خودمان ادامه تحصیل بدهیم حتی با هزینه شخصی خود.»
    
    80 یا 110 هزار دانشجو
    «حدود 80 هزار دانشجوی ایرانی در خارج از کشور و در دانشگاه های مختلف شاغل به تحصیل هستند که این آمار را از رایزن های علمی در کشورهای مختلف به دست آورده ایم.» مدیرکل بورس و امور دانشجویان خارج وزارت علوم درباره آماری از تعداد دانشجویانی که به کشور بازگشته اند، تاکید می کند: «هیچ آمار دقیقی در این زمینه در دست نیست و آمار بازگشتی ها را نداریم زیرا تا به حال به این موضوع توجه دقیق نکرده ایم اما باید آمار این گروه از دانشجویان زمانی که برای ارزیابی مدارک شان مراجعه می کنند، به دست آید.»
    به گفته مسلمی نایینی، اعزام دانشجو به خارج از کشور بیشتر در رشته هایی صورت می گیرد که در داخل کشور کمبود آنان حس می شود. رشته هایی مثل فناوری اطلاعات، کامپیوتر، حسابداری، حقوق و معماری از جمله رشته های پرطرفدار برای اعزام هستند.
    حدود 75 درصد از این 80 هزار نفر، دانشجوی مقطع کارشناسی هستند. طبق گفته معاون دانشجویی وزارت علوم آمار صحیحی از تعداد دانشجویان محصل در خارج از کشور وجود ندارد.
    از سوی دیگر حجت الاسلام نظام زاده، نماینده مقام معظم رهبری در امور دانشجویان ایرانی آسیا و اقیانوسیه اعلام می کند حدود 110 هزار دانشجوی ایرانی در خارج از کشور تحصیل می کنند.
    حجت الاسلام نظام زاده همچنین در بازدید از دفتر انجمن اسلامی دانشجویان ایرانی مقیم تاجیکستان با اشاره به لزوم بالابردن کیفیت تحصیل، یکی از راه های تغییر نگاه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نسبت به مدارک صادره از تاجیکستان را اطلاع رسانی بهتر این انجمن نسبت به دستاوردهای علمی ـ تحقیقاتی دانشجویان نخبه ایرانی در تاجیکستان، همچنین ارسال منشورهای انجمن به تمامی دانشگاه ها و حتی مراکز علوم دینی و حوزه های علمیه دانست.
    
    همه می توانند برگردند به جز دکترا
    ملاباشی، معاون دانشجویی وزیر علوم با بیان اینکه 20 درصد دانشجویان ایرانی خارج از کشور در مقاطع تحصیلات تکمیلی مشغول به تحصیل هستند، می گوید: «این دانشجویان می توانند از طریق سایت وزارت علوم، تقاضای پذیرش در دانشگاه های داخل را ارائه دهند و یک هفته بعد مکاتبات پذیرش آن در اختیار فرد و دانشگاه مقصد قرار می گیرد. جلوگیری از خروج دانشجویان از کشور تنها با افزایش سطح کیفی و کمی دانشگاه ها انجام می شود و این افزایش مامنی امن خواهد شد برای دانشجویانی که ادامه تحصیل در دانشگاه های داخلی را مسیری سخت و بدون امکانات می دانند.»
    او درباره شرایط انتقال دانشجویان ایرانی مشغول به تحصیل در دانشگاه های خارج به دانشگاه های داخل کشور می گوید: برای هرکسی که خواهان انتقال باشد، در دانشگاه های ایران جای خالی وجود دارد. به غیر از دانشجویان دکترا و برخی رشته های مقاطع ارشد، تمامی دانشجویان مقاطع کاردانی و کارشناسی می توانند بدون نگرانی نسبت به پذیرش به دانشگاه های داخل منتقل شوند.
    ملاباشی می افزاید: تمامی رشته هایی که در دانشگاه های خارج وجود دارد، در دانشگاه های داخل نیز وجود دارد و این دانشجویان عینا به رشته های مشابه در داخل منتقل می شوند. بر این اساس 20 دانشگاه نیز به دانشجویان معرفی می شود تا با انتخاب خود به دانشگاهی که با شرایط آموزشی آنها هماهنگی دارد، منتقل شوند.
    معاون دانشجویی وزیر علوم می افزاید: قطعا دانشجویی از یک دانشگاه درجه سه خارج از کشور نمی تواند در یک دانشگاه درجه یک داخلی پذیرش شود، بلکه به نسبت تعادل دانشگاه هایی که در خارج و داخل وجود دارد آمادگی انتقال دانشجویان از کلیه دانشگاه های خارج از کشور به داخل وجود دارد.
    
    مجلس چه می گوید
    به نظر مجلسیان ارزیابی دقیق مدارک فارغ التحصیلان دانشگاه های خارجی، از فرصت طلبی افراد در روند خروج دانشجویان از کشور جلوگیری می کند.
    علیرضا سلیمی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس با اشاره به ایجاد موج خروج دانشجویان برای تحصیل در دانشگاه ها با اعلام این موضوع پیش از این گفته بود: «در حال حاضر موج خروج دانشجویان از کشور و تحصیل در دانشگاه های خارجی در کشور ایجاد شده که برخی از این افراد با ورود به دانشگاه های غیرمعتبر و بی ارزش از لحاظ علمی، به راحتی می توانند نمره کسب کنند.» او با اشاره به وجود دانشجویان پروازی نیز می گوید: «برخی از دانشجویان دوره دکترا نیز به دلیل عدم پذیرش در دانشگاه های داخلی، به صورت پروازی و با حضور تنها چند جلسه در کلاس ها مشغول به تحصیل در دانشگاه های غیرمعتبر کشورهایی چون تاجیکستان می شوند.»
    به گفته او برخی از دانشجویان نیز به واسطه طعمه قرار گرفتن در سرویس های امنیتی، مشغول به تحصیل در دانشگاه های خارج از کشور می شوند.
    او با بیان اینکه ارزیابی مدارک اخذشده دانشجویان ایرانی از دانشگاه های خارجی نقش موثری در کاهش خروج دانشجویان از کشور دارد، افزود: وزارت علوم باید در ارزیابی و اعلام اسامی دانشگاه های خارجی مورد استقبال دانشجویان ایرانی نظارت دقیق تری داشته باشد.
    به اعتقاد سلیمی «برخی از دانشجویان ایرانی که خارج از کشور مشغول به تحصیل در دانشگاه های معتبر و باارزش هستند، در راستای اعتلای علمی کشور فعالیت می کنند که اقدام این افراد ستودنی است».

 روزنامه اعتماد، شماره 2457 به تاریخ 10/5/91، صفحه 11 (دانشگاه)

برچسب ها : دکتری , تاجیکستان , آزمون , تحصیل تکمیلی , مهاجرت , ویزای دانشجویی , وزارت علوم , هزینه , مسکن , اسکان , ویزا , قاچاق , هواپیما , دانشجویی , دکتری پژوهشی , دکتری حضوری , پایان نامه , رساله , انجمن اسلامی