روند قانونی رأی اعتماد بهارستانیها به وزرای دولت منتخب
نمایندگان ملت پس از معرفی اعضای کابینه از سوی رئیسجمهور منتخب، کار بررسی وزرای پیشنهادی و رای اعتماد به کابینه را براساس قانون اساسی و آئیننامه داخلی مجلس آغاز میکنند.
به گزارش خبرنگار پارلمانی باشگاه خبرنگاران، مجلس شورای اسلامی پس از معرفی اعضای کابینه از سوی رئیسجمهور منتخب، کار بررسی وزرای پیشنهادی و رای اعتماد به کابینه را آغاز میکند.
گفتنی است، رأی اعتماد رأیی است که نمایندگان مجلس به دولتی که مایلند بر سر کار بماند در ابتدای تعیین دولت و پس از تقدیم برنامه خود یا پس از استیضاح میدهند.
در واقع، رای اعتماد اصطلاحی است پارلمانی، به معنای رأیی که اعتماد بر کسی داشتن را تأکید و استوار سازد. رأیی که نمایندگان مجلس به دولتی که برنامه و اعمال او را تأیید کنند، میدهند.
بر این اساس به نحوه بررسی رای اعتماد وزرا از سوی مجلس از منظر قانون اساسی و آئیننامه داخلی مجلس پرداختهایم:
اصل 87 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به نحوه رای اعتماد وزرا از مجلس اشاره میکند: "رئیس جمهور برای هیات وزیران پس از تشکیل و پیش از هر اقدام دیگر باید از مجلس رای اعتماد بگیرد. در دوران تصدی نیز در مورد مسائل مهم و مورد اختلاف میتواند از مجلس برای هیات وزیران تقاضای رای اعتماد کند.
اصل 133قانون اساسی نیز نحوه رای اعتماد به وزرا را اینگونه تصریح میکند" وزرا توسط رئیس جمهور تعیین و برای گرفتن رای اعتماد به مجلس معرفی میشوند، با تغییر مجلس، گرفتن رای اعتماد جدید برای وزرا لازم نیست. تعداد وزیران و حدود اختیارات هر یک از آنان را قانون معین میکند."
همچنین در آئیننامه داخلی مجلس شورای اسلامی با اعمال اصلاحات مصوب 26 آذر 1387 فصلی تحت عنوان نظارت وجود دارد که مبحث اول آن به نحوه بررسی و رای اعتماد به هیات وزیران میپردازد.
طبق ماده 188 آئیننامه داخلی مجلس، رئیس جمهور ظرف دو هفته پس از انجام مراسم تحلیف و یا بعد از استعفا یا سقوط دولت، کتبا اسامی هیات وزیران را به همراه شرح حال هر یک از وزیران و برنامه دولت تسلیم مجلس میکند. رئیس مجلس مکلف است در اولین فرصت در جلسه علنی وصول معرفی نامه وزیران را اعلام و پس از قرائت دستور تکثیر آن را صادر کند.
براساس ماده 189 آئیننامه داخلی مجلس، جلسات مجلس یک هفته پس از معرفی دولت برای بحث و بررسی خط مشی و اصول کلی برنامه دولت و اخذ رای اعتماد برای هیات وزیران به طور متوالی تشکیل میشود، با پیشنهاد رئیس و تصویب مجلس، جلسات بصورت صبح و بعد از ظهر برگزار خواهد شد. مجلس در این جلسات نطق نخواهد داشت.
طبق ماده 190 آئیننامه داخلی مجلس، قبل از تشکیل اولین جلسه بررسی برنامههای دولت و اخذ رای اعتماد هیات وزیران نمایندگان مخالف و موافق، برنامه خط مشی و اصول کلی و ترکیب هیات وزیران و نیز نمایندگان مخالف و موافق هر یک از وزیران به تفکیک برنامه و هر وزیر در برگههای جداگانه یا دستگاه الکترونیک ثبت نام میکنند.
همچنین هر یک از نمایندگان حق دارند تمام یا قسمتی از وقت خود را در اختیار نماینده دیگر قرار دهند. در شروع بحث در مورد هیات وزیران، رئیس جمهور برنامه دولت را تشریح و ضمن معرفی وزیران از ترکیب هیات وزیران دفاع خواهد کرد. پس از آن مجلس بررسی برنامه دولت و ترکیب هیات وزیران را با اظهارات پنج نفر از نمایندگان مخالف و پنج نفر از نمایندگان موافق با حفظ ترتیب یکنفر مخالف و یکنفر موافق و هر کدام برای مدت پانزده دقیقه انجام خواهد داد.
رئیسجمهور با کسانی که وی تعیین خواهد کرد به سوالات و اظهارات مخالفان پاسخ میدهند. مجموع مدت نطق اولیه رئیسجمهور و دفاعیات اخیر دو و نیم ساعت خواهد بود. در پی اظهارات و دفاعیات رئیسجمهور، مجلس شور در مورد برنامهها و صلاحیت هر یک از وزیران را به صورت جداگانه آغاز خواهد کرد. در مورد هر وزیر دو نفر از نمایندگان مخالف و دو نفر از نمایندگان موافق با حفظ ترتیب یکنفر و موافق هر کدام برای مدت پانزده دقیقه فرصت خواهند داشت.
پس از آن وزیر و در صورت صلاحدید رئیسجمهور به مدت سی دقیقه، برای دفاع از برنامه و صلاحیت وزیر مطروحه وقت خواهند داشت. بحث و بررسی برای تک تک وزیران به ترتیب حروف الفبای وزارتخانه به همین شیوه انجام میشود. رئیسجمهور میتواند با استفاده از وقت وزیران در پایان و به طور یکجا از آنان دفاع کند. پس از آن رایگیری به عمل آید و شمارش و اعلام نتیجه آرا پس از رایگیری برای همه وزرا صورت خواهد گرفت.
لازم به ذکر است؛ که بر اساس ترتیب حروف الفبا، کار بررسی وزاری 18 وزارتخانه به ترتیب وزارت آموزش و پرورش، ارتباطات و فناوری اطلاعات، اطلاعات، امور اقتصادی و دارایی، امور خارجه، درمان و آموزش پزشکی، جهاد کشاورزی، دادگستری، دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، راه و شهرسازی، صنعت، معدن و تجارت، علوم، تحقیقات و فناوری، فرهنگ و ارشاد اسلامی، کار، تعاون و رفاه اجتماعی، کشور، نفت، نیرو و ورزش و جوانان خواهد بود.
سوالات کتبی نمایندگان در طول مدتی که برنامه دولت مطرح است از طریق رئیس مجلس به رئیسجمهور با وزیر مربوط ارائه خواهد شد.
در روند بررسی وزرا و اخذ رای اعتماد از سوی مجلس شورای اسلامی، طبق چندین تبصره نیز به شرح زیر مطرح است:
تبصره 1- در موارد معرفی یک یا چند وزیر (کمتر از نصف مجموعه وزرا) از نطق اولیه رئیسجمهور به مدت یک ساعت بدون بحث در کلیات برنامهها و ترکیب هیات وزیران تنها در مورد برنامهها و صلاحیت وزیران پیشنهادی به ترتیب فوقالذکر اقدام خواهد شد.
تبصره2- چنانچه مجلس به یک یا چند وزیر رای اعتماد نداد و یا وزارتخانهای به هر دلیل وزیر نداشته باشد رئیسجمهور موظف است با رعایت اصل یکصد و سی و پنجم 135 قانون اساسی حداکثر قبل از سه ماه فرد یا افراد دیگری را برای اخذ رای به مجلس معرفی کند.
براساس ماده 191 آئیننامه داخلی مجلس، در مورد اصول 87 و 136 قانون اساسی، کیفیت رای اعتماد به وزیر با هیات وزیران و همه مسائل مربوط به آن طبق این آئیننامه خواهد بود. تشخیص مسائل مهم در مورد اختلاف مذکور در اصل 87 که دولت میتواند در زمینه آنها از مجلس رای اعتماد بگیرد با هیات وزیران است.